BAĞLAÇ

 

BAĞLAÇ

Tek başına anlamı olamayan, cümleler ya da eş görevli sözcükleri, sözcük öbeklerini birbirine bağlayan sözcüklerdir.

 

Annesi ile babası geldi beni karşılamaya.

 

Bekleme başladı ancak kimse gelmeyecekti.

 

Nedenlik bağlaçları:       çünkü, mademki, zira, de, ki…

Olasılık bağlaçları:          yoksa, diyelim ki, tut ki…

Özetleme bağlaçları:      kısaca, özetle, uzun sözün kısası,

sonuç olarak…

Sıralama bağlaçları:  ile, ve…

Karşılaştırma bağlaçları:     ne…..ne, hem…..hem, de…de,

ister…ister, gerek…gerek, ya…ya, veya, yahut, ya da…

Pekiştirme bağlaçlar:         de, bile, ki, üstelik, hem de, hatta…

Karşıtlık bağlaçları:             ama, fakat, lakin, ancak, yalnız,

halbuki, oysaki…

Açıklama bağlaçları:           yani, demek ki, demek oluyor ki…

Denklik bağlaçları:          veya, ya da, yahut…

 

 

DE/DA 

“de/da” bağlacı bulunma hal eki olan de/da karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan “de/da” kendinden önceki kelimeyle ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlede anlam daralması olur fakat cümlenin yapısında bozulma olamaz.

Bulunma hal eki olan de/da ise cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı da yapısı da bozulur.

Okul gezisine o da katılacak. (bağlaç)

Okul gezisine o katılacak. (Anlamda daralma var ancak cümle yapısı bozulmuyor.)

Kitaplarım okulda kaldı. (bulunma hal eki)

Kitaplarım okul kaldı. (Cümlenin anlamı da yapısı da bozuluyor.)

 

Bağlaç olan “de/da” cümleye değişik anlamlar verebilir.

Ankara’ya dönersin de bize haber vermezsin ha! (sitem)

 

Akşam olsa da eve gitsek.(istek)

 

Bu kendini ne sanıyor da bana kafa tutuyor?(azarlama)

 

Para kazanacakmış da ailesini geçindirecekmiş de …(küçümseme)

 

Onu çok iyi ağırladık, tren garına da götürdük.(üstelik)

 

Ali Rıza da bizimle olacak o gün.(beraberlik)

 

Dershaneye gitmiş de üniversiteyi kazanmış.(neden-sonuç)

 

Eve erken gel de öyle konuş benimle.(koşul-sonuç)

 

Yağmur olmasa da biz üründen verim alıyoruz.(bile, dahi)

  

Kİ: 

Bağlaç olan ki ayrı yazılır: bilmem ki, demek ki, kaldı ki vb.

Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlen­sin. (Atatürk)

Birkaç örnekte ki bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki. Bu örnekler­den çünkü sözünde ek aynı zamanda küçük ünlü uyumuna uymuştur.

Şüphe ve pekiştirme göreviyle kullanılan ki sözü de ayrı yazılır: Ders bitti, zil çaldı mı ki? Seni öyle göreceğim geldi ki.

 

Erken yat ki uykusuz kalmayasın. (koşul-sonuç)

 

Otobüsü kaçırdı ki derse yetişemedi.(neden- sonuç)

 

Kursa kaydoldum ki bir an önce başarılı olup atanayım.(amaç-sonuç)

 

Sen ki gönül göğümün tek sultanısın.

 

Türkçede üç tane “ki” eki vardır bunlar:

a)Bağlaç olan “ki”: Kendinden önceki kelimeyle ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlede anlam daralması olur fakat cümlenin yapısında bozulma olamaz. Ayrıca “-ler” ekini de almaz.

İnan ki ağlamadım hüzünlüyüm sadece.

İnan, ağlamadım hüzünlüyüm sadece. (cümleden çıkarılabiliyor öyleyse bağlaçtır.

İnankiler (“-ler” ekini alamadığından ayrı yazılır..)

b)Sıfat yapan “ki”: Eklendiği kelimeyi sıfat yapar ve kendinden önceki kelimeyle bitişik yazılır. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı da yapısı da bozulur.  Ayrıca “-ler” ekini de alabildiğinden bitişik yazılır.

Duvardaki resim kimin?

Duvarda resim kimin? (Cümlenin anlamı da yapısı da bozuluyor.)

Duvardakiler (“-ler” ekini alabiliyor)

c)İlgi Zamiri Olan “ki”: Eklendiği kelimeyi zamirleştirir. kendinden önceki kelimeyle bitişik yazılır. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı da yapısı da bozulur.  Ayrıca “-ler” ekini de alabildiğinden bitişik yazılır.

Onun elbisesi daha güzelmiş.

Onunki daha güzelmiş. (“-ki” eki burada elbise yani isim  yerine kullanıldığından ilgi zamiri oluyor.)

Onunkiler (“-ler” ekini alabiliyor)

 

 

 

NE…….NE…

 

Ne Samsun’a gittim ne Rize’ye.(olumsuzluk)

 

Rana’nın boyu ne uzun ne kısa.(ortasında)

 

Ne seni ne annemi soruyor.(nesne)

 

Ne Kazım ne Murat arıyor.(özne)

 

Ne arkadaşlarıyla ne ailesiyle geçinebiliyor.(edat öbeği)

 

Ne aradı ne sordu.(yüklem)

 

 

HEM… HEM…

Hem sen ara onları hem ben arayayım.(cümle)

 

Hem gülüyor hem konuşuyor.(yüklem)

 

Sana hem yemek hem tatlı ısmarlayabilirim.(nesne)

 

Hem sana üzülüyorum hem kendime. (dolaylı tümleç)

 

 

AMA/FAKAT

 

Çok bekledim ama sen gelmedin.(karşıtlık)

 

Ceketimi ödünç alabilirsin ama yarın geri vereceksin.(koşul)

 

Onu hiç ama hiç görmedim altı yıldır.(pekiştirme)

Arabaya para ayırdım ama bu ay parasız kaldım.(neden–sonuç)

 

 

ANCAK/YALNIZ

Fakat anlamındaysa bağlaçtır. Sadece anlamında ise edattır.

 

Gidebilirsin yalnız eve erken dönmelisin. (fakat anlamında olduğundan bağlaç)

 

Yalnız sen dinliyor ve anlıyor beni. (sadece anlamında olduğundan edattır.)

 

Bu evi ancak o çekip çevirebilir. (sadece anlamında olduğundan edat)

 

Yemeğe ben de gelirim ancak hesabı ortak ödeyeceğiz. (fakat/ama anlamında olduğundan bağlaç)

 

 DİĞER BAĞLAÇLAR

Çünkü: Amaç ya da neden ilgisi ile iki cümleyi birbirine bağlar:

Çok korktum; çünkü yalnızdım.

Sessiz konuşuyor: çünkü babasını uyandırmak istemiyor.

 

Kaldı ki: “Bununla birlikte, bundan başka” anlamıyla iki cümleyi bağlar:

Param yok, kaldı ki olsa bile ona vermem.

 

Bile: “De, dahi” bağlaçları eş anlamlıdır:

Bu şarkı radyoda bile çalınıyor.

 

Ya…ya…: iki şeyden birinin tercih edilmesi anlamını katar:

Ya beni de bekle ya şunları sen

 

Veya: İki şeyden birini tercih etme anlamı taşır.

Sana kitap veya defter almadı mı?

Palto veya kaban giymelisin.

 

Ha… ha: Sözü edilen kavramların eşit olduğu anlamı taşır.

 

Ha Ankara ha İstanbul ne farkı var.

 

Üstelik: Artarak devam eden bir olumsuzluğun anlatımında kullanılır.

Bir mektup yazmadın üstelik söz vermiştin.

 

Eğer: Koşul anlamıyla iki yargıyı bağlar.

 

Eğer yorulmazsa yarışı bırakmaz.

 

Nitekim Bağlacı: Her zaman bağlaçtır. Sonuç bildirme, kanıt bağlacıdır.

Bugünlerde sağlığı hiç iyi değil nitekim doktoru da söylüyor.

 

Hatta , Üstelik Bağlacı: Her zaman bağlaçtır.

Ödevlerimi yaptım üstelik bulaşıkları da yıkadım.

 

Bile , Dahi Bağlacı: Her zaman bağlaçtır.

Sınavda beni bile geçti.

Tatilde dahi elinden düşürmedi.

 

İse Bağlacı (-se, -sa): ‘Oysa’ anlamı veren, karşılaştırma yapan ‘ise’ sözcükleri bağlaçtır.

‘Eğer’ anlamlı ‘ise’ler bağlaç değil, ek fiildir. Koşul anlamı varsa bağlaç değildir.

Okulda çok konuşkan evdeyse böyle değil. (Oysa anlamı var, bağlaçtır.)

Evdeyse telefonu açar. (Eğer anlamı var, bağlaç değil)

Edebiyatsa en sevdiğim derstir. (Bağlaç)

Dersimiz matematikse gelmez. (Bağlaç değil)

 

“Oysa, Oysaki, Mademki, Halbuki, Kaldı ki” her zaman bağlaçtır.

 

Yeter ki Bağlacı: Koşul bağlacıdır ve her zaman bağlaçtır.

‘Tek’ sözcüğü yeter ki anlamındaysa bağlaçtır.

Tek/Yeter ki çalış istediğini alırız.

Yoksa Bağlacı:

Erken yat yoksa sabah kalkamazsın.

Sonra Bağlacı: 

Erken yat sonra sabah kalkamazsın.