TANZİMAT EDEBİYATI

 TANZİMAT EDEBİYATI (1860-1896)

Tanzimat dönemi edebiyatının genel özellikleri şunlardır:

Tanzimat Fermanı- Tercüman-ı Ahval   (1839-1860)  (hazırlık) (21 yıl)

Roman, hikâye, tiyatro, eleştiri makale  (Batılı türler ilk kez yazılmaya başlanmıştır.)

Fransız Devrimi’nin etkisiyle vatan, millet, adalet, eşitlik, hürriyet gibi kavramlar ilk kez dile getirilmiştir.

*I. dönem sanatçıları toplum için sanat, II. dönem sanatçıları sanat için sanat anlayışındadırlar.

*I. dönem sanatçıları toplumu eğitmek istemişlerdir.

*I. dönem sanatçıları yalın bir dilin kullanılmasını istemişlerdir ancak başarılı olamamışlardır. II. dönemde sadeleşme amacı yoktur.

*I. dönem klasisizm- romantizm

*II. dönem realizm kısmen natüralizm

*Gazete aracılığıyla edebiyat

*Tanzimat edebiyatı sanatçıları çok yönlü sanatçılardır. Hem yazar hem şair hem devlet adamı hem de gazetecidirler.

 

Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal topluluğu olarak anılır. Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Ahmet Vefik Paşa, Direktör Ali Bey, Ali Suavi I. topluluğun diğer sanatçılarıdır.

 

I. DÖNEM DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI

Ahmet Mithat Efendi

Direktör Ali Bey

Ahmet Vefik Paşa

Namık Kemal

Ali Suavi

Şinasi

Şemsettin Sami

Ziya Paşa

 

 

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1912)

*Halk için roman anlayışı

*Çok eser vermiştir.  (Yazı Makinesi)

*Ansiklopedik bilgiler

*Tercüman-ı Hakikat gazetesi

*Teknik ve üslup bakımından zayıf eserler vermiştir.

*Dili sade ve anlaşılırdır.

*Dekadanlar (Servet-i Fünunculara) Dekadan, (décadent) ‘düşkünleşmiş’ anlamına gelen Fransızca bir kelime. “On günlük eşek yavrusu”na da ‘dekadan’ denir.

Eserleri:

Felatun Beyle Rakım Efendi (yanlış batılılaşma eleştirisi) Felatun Bey Batıyı Rakım Efendi Doğuyu Romantizmden etkilenmiştir.

Hikâye: Kıssadan Hisse, Letaif-i Rivayet

Roman: Yeniçeriler, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Beyle Rakım Efendi, Süleyman Musli, Henüz On Yedi Yaşında, Esrar-ı Cinayet, Dürdane Hanım, Dünyaya İkinci Geliş, Jön Türk, Paris’te Bir Türk

Tiyatro: Eyvah, Çerkez Özdenler, Çengi

Gezi: Avrupa’da Bir Cevelan

Biyografi: Beşir Fuat

 

 

DİREKTÖR ALİ BEY  (1844-1899)

Tiyatro

Ayyar Hamza adlı uyarlamasıyla tanınır.

Kokana Yatıyor (tiyatro)

Seyahat Jurnalı (Batılı anlamda ilk günlük)

 

 

AHMET VEFİK PAŞA (1823-1891)

*Moliere’den çeviriler

*Milliyetçilik ve Türkçülük

*Türk tiyatrosunun kurucusu

*Lehçe-i Osmani (Anadolu Türkçesine ait ilk sözlük)

*Klasisizm

*Bursa’da tiyatro binası kurmuştur.

Eserleri:

Moliere’den Tiyatro Çeviri ve Uyarlama: Yorgaki Dandini, Kadınlar Mektebi, Zoraki Tabip, Tabibi Aşk, İnfial-i Aşk, Meraki, Azarya, Zor Nikah, Kocalar Mektebi, Savruk,

Sözlük: Lehçe-i Osmani (Anadolu Türkçesine ait ilk sözlük)

Tarih: Şecere-i Türk Çevirisi(Ebulgazi Bahadır Han’ın bu önemli eserini Türkiye Türkçesine çevirmiştir.

 

 

NAMIK KEMAL (1840-1888)

*Vatan şairidir

*Şiir, eleştiri, biyografi, roman, tarih, makale (türlerinde eser vermiştir)

*Toplum için sanat

*Vatan, hürriyet, özgürlük, eşitlik

*Dilin sadeleşmesi taraftarıdır.

*Hece ile şiirler de yazmıştır ama genellikle aruzu kullanmıştır.

*Şiirleri konu-biçim bakımından yenilikler taşır

*Ziya Paşa “Harabat” ına karşılık “Tahrib-i Harabat” yazmıştır. (ilk eleştiri)

*Tiyatrolarında aşk dramlar, vatanseverlik, fedakârlık, ahlak konularını işlemiştir.

* “Vatan Makalesi”

*Tasvir-i Efkâr gazetesi Şinasi’yle birlikte çıkarmışlardır.

*Ziya Paşa ile “Hürriyet” Londra’da yurt dışında çıkan ilk gazetemizdir.

*Magosa’da yazdığı mektuplar (anı)

*Romantizm

Eserleri:

Roman: İntibah, Cezmi

Tiyatro: Vatan yahut Silistre(sahnelenen ilk tiyatrodur. İsyan çıkar N. Kemal, Magosa’ya sürgüne gönderilir.), Gülnihal, Kara Bela, Akif Bey, Celalettin Harzemşah

Eleştiri:Tahrib-i Harabat, Takip (iki eserde de Harabat’ı eleştirmiştir.)

İrfan Paşa’ya Mektup, Renan Müdafaanamesi

Tarih: Devr-i İstila, Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük

İslam Tarihi,

Biyografi: Evrak-ı Perişan (Fatih, Yavuz Sultan Selim ve Selahattin-i Eyyubi’yi anlatır.

Anı: Magosa Mektupları

 

 

 

ALİ SUAVİ (1839-1878)

Muhbir gazetesinde Türkçülük

“Hive Hanlığı” Milliyetçilik

Kamusü’l Ulum ve’l Maarif  (Bilim ve Kültür Sözlüğü) adlı bir ansiklopedisi vardır

 

 

 

İBRAHİM ŞİNASİ (1826-1871)

İlklerin şairidir

Dide sadeleşme öncüsü

İlk kez noktalama işaretlerini “Şair Evlenmesi” eserinde kullanmıştır.

La Fontaine fabl çevirileri

Durub-u Emsal-i Osmaniye

Şair Evlenmesi (ilk tiyatro, görücü usulü ile evlilik)

İlk özel gazete Tercüman-ı Ahval (1860) Agâh Efendi

İlk makale Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi (1860)

Tasvir-i Efkâr gazetesi 1862

Tercüme-i Manzume çeviri şiirler

Klasisizm

Eserleri:

Tiyatro: Şair Evlenmesi

Şiir:Müntehabat-ı Eşar

Derleme:Durub-u Emsal-i Osmaniye

Sözlük: Kamus-i Osmani (tamamlayamamıştır)

Çeviri: Tercüme-i Manzume

 

 

 

ŞEMSETTİN SAMİ (1850-1904)

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (ilk yerli roman)

Kamus-ı Türki (ilk Türkçe sözlük), Kamus-ı Fransevi, Kamus-ı Arabi

Kamus-ı Alam (ansiklopedi)

Orhun Kitabeleri Çevirisi)

 

 

ZİYA PAŞA (1829-1880)

Birinci dönemde halk edebiyatı, ikinci dönemde ise divan edebiyatı taraftarı

Şiir ve İnşa: Halk Edebiyatı’nın asıl edebiyatımız olduğunu savunmuştur.

Harabat: Divan Edebiyatı’nın ise asıl edebiyatımız olduğunu savunmuştur.

Genellikle aruzu kullanmıştır. Ancak heceyi de kullanmıştır.

Bağdatlı Ruhi’ye nazire Terkib-i Bent

Zafername (hiciv) Ali Paşa’ya

Toplumsal şiirlerinde hak, hürriyet, adalet, medeniyet, ahlak gibi konuları işlemiştir.

Namık Kemal’le Hürriyet

Romantizm akımından etkilenmiştir.

Eserleri:

Şiir: Eş’ar-ı Ziya

Antoloji: Harabat (III cilt)

Tercüme: Rüya’nın Encamı, Endülüs Tarihi, Engizisyon Tarihi, Emil,

Tartüffe…

Hiciv: Zafername (nazım nesir karışık)

Makale: Şiir ve İnşa

Mektup: Veraset Mektupları

Anı: Defter-i Amal

 

 

İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI (1876-1896)

Recaizade Mahmut Ekrem, Abdulhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai, Nabizade Nazım, Muallim Naci (Eski edebiyat taraftarı)

Birinci topluluktan farkları

Sanat için sanat

Daha batıcı, daha yenilikçidirler

Kişisel konulara daha çok ilgi göstermişler

Romantizmden Realizm ve Natüralizme geçilmiştir.

Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır.

Divan şiiri nazım şekilleri terkedilmiş Batılı nazım şekilleri denenmeye başlanmıştır.

Birinci dönem dilde sadeleşme isteği terkedilmiş özellikle dil ağırlaştırılma başlanmıştır.

 

SAMİ PAŞAZADE SEZAİ (1860-1936)

Realist

Toplumsal sorunlar

Sade bir dil

Gerçekçi

Esir kız Dilber’in maceralarını anlattığı “Sergüzeşt” romanıyla tanınır.

Eserleri:

Roman: Sergüzeşt

Hikâye: Küçük Şeyler (Batılı anlamda ilk öyküler)

Gezi- sohbet: Rumuzü’l Edep

Tiyatro: Şir

 

 

ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1852-1937)

Şair-i Azam

Ölüm ve metafizik konularını işler, felsefi şiirler

Aşk, doğa, vatan sevgisi

Sanat için sanat- aruz ve hece

Tezat sanatı

Şiirlerinde şaşırtmacadan da yararlanmıştır. Süslü sanatlı bir dil

Sahra (ilk pastoral şiir)

Romantizm

Sahnelemek için değil okunmak için tiyatro

Hece, aruz, manzum-mensur tiyatrolar

Tiyatrolarında tarihsel ve hayali konular işlemiştir.

Eserleri:

Şiir: Sahra, Divaneliklerim yahut Belde, Makber, Ölü, Bumlar Odur, Hacle, Beladan Bir Ses…

Tiyatro: Macera-yı Aşk, Sabr-ü Sebat, İçli Kız, Duhter-i Hindu, Nesteren, Eşber, Tezer, Finten, İbn-i Musa, İlhan, Turhan yahut Endülüs’ün Fethi…

 

 

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914)

Üstat

Şiir, hikâye, roman, tiyatro, eleştiri türlerinde eser vermiştir.

Her güzel şey şiirin konusu olabilir.

Sanat sanat içindir

İlk realist roman olan Araba Sevdası’nı yazmıştır. (Bihruz Bey “yanlış batılılaşma”)

Muallim Naci’yle eski-yeni edebiyat tartışmaları (kulak için kafiye)

Servetifünun edebiyatı hazırlayıcısı

Şiirlerinde romantiktir.

Romanlarında realizmin etkisindedir.

Talim-i Edebiyat (ders kitabı)

Eserleri:

Şiir: Nağme-i Seher, Yadigar-ı Şebab, Pejmürde, Nijad Ekrem (ölen oğlu için yazmıştır), Zemzeme (III Cilt),

Tiyatro: Afife Anjelik, Vuslat yahut Süreksiz Sevinç, Çok bilen Çok Yanılır, Atala

Roman: Araba Sevdası (İlk Realist Roman)

Hikâye: Şemsa, Muhsin Bey

Eleştiri: Takdir-i Elhan (Muallim Naci ile kavgaları, Kafiye konusu)

 

 

MUALLİM NACİ (1850-1893)

• Divan edebiyatı geleneği alışkanlıkları devam etmiştir.

• Kafiye göz içindir anlayışını savunmuş ve R. Mahmut Ekrem’le tartışmıştır.

• Sade bir dille ve heceyle yazdığı şiirleri de vardır.

• Köyden bahseden ilk şiir “Köylü Kızların Şarkısı”

Eserleri:

Şiir: Ateşpare, Füruzan, Şerare

Eleştiri: Muallim, Demdeme

Anı: Ömer’in Çocukluğu

Sözlük: Islahat-ı Edebiye, Lügat-i Naci

 

NABİZADE NAZIM (1862-1893)

• Realist, natüralist özellikler gösterir.

• İlk köy romanı KARABİBİK

• ZEHRA adlı romanı realist-natüralist çizgide ilk psikolojik roman denemesidir. İlk tezli romandır.

 

TANZİMAT DÖNEMİNİN İLKLERİ

• İlk yerli roman: Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eseridir.

• İlk çeviri roman: Yusuf Kâmil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı eserdir.

• İlk tarihi roman: Namık Kemal’in “Cezmi” adlı eseridir.

• İlk edebi roman: Namık Kemal’in “İntibah” adlı eseridir.

• İlk tarihi roman denemesi: Ahmet Mithat Efendi’nin “Yeniçeriler” adlı eseridir.

• İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ek­rem’in “Araba Sevdası” adlı eseridir.

• İlk köy romanı: Nabizade Nazım’ın “Karabibik” adlı eseridir.

• İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf’un “Eylül” adlı eseridir.

• İlk natüralist roman: Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı eseridir.

• İlk köy şiiri: Muallim Naci’nin “Köylü Kızların Şarkısı” adlı şiiridir.

• İlk pastoral şiir: Abdulhak Hamit’in “Sahra” adlı şiiridir.

• Kafiyesiz şiir: Abdulhak Hamit Tarhan. Şiiri ise “Validem”dir.

• İlk yerli tiyatro eseri: Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı yapıtıdır.

• İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı : Ahmet Vefik Paşa’dır.

• Aruz ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdulhak Hamit Tarhan’ın “Eşber” adlı eseridir.

• Hece ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdulhak Hamit Tarhan’ın “Nesteren” adlı eseridir.

• Sahnelenen ilk tiyatro eseri: Namık Kemal’in “Vatan Yahut Silistre” adlı eseridir.

• İlk resmi Türkçe gazete: Takvim-i Vakayi’dir.

• İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis’tir.

• İlk özel Türkçe gazete: Tercüman-ı Ahval’dir.

• İlk şiir çevirisi yapan şair: Şinasi’dir. (Tercüme-i Manzume)

• İlk Makale: Şinasi’nin “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir.

• Noktalama işaretlerini kullanan ilk yazar: Şinasi’dir.

• İlk antoloji: Ziya Paşa’nın “Harabat” adlı eseridir.

• İlk röportaj örneği: Ziya Paşa’nın “Rüya” adlı eseridir.

• İlk edebi bilgiler kitabı: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Talim-i Edebiyat” adlı eseridir.

• İlk atasözleri kitabı: Şinasi’nin “Durub-i Emsal-ı Osmaniye” adlı sözlüğüdür.

• İlk hikâye eseri: Ahmet Mithat Efendi’nin “Letâif-i Rivayat” adlı yapıtıdır

• Batılı anlamda ilk eleştiri yazarı: Namık Kemal’dir.

• İlk mizah dergisi: Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen adlı dergidir.

• Batılı anlamda ilk öykü örnekleri: Samipaşazade Sezai’nin “Küçük Şeyler” adlı eseridir.

• İlk dergi örneği: Münif Paşa’nın çıkardığı “Mecmua-ı Fünun”dur.